Berbera: Tartanka Isdhexgalka Dhalinyarada ee Kubadda Cagta oo Lasoo Gabogabeeyey
Yaynu jabhad u samaysanaa?
Qoftkasta oo caqli lihi wuu garanayaa waxay jahbadi tahay khaasatan dadka ku dhaqan Somaliland.
Sida aynu wada ogsoonnahay Somaliland wax Ictiraaf ah ma haysato, macnaheedu wuxuu noqonayaa ilaa intay Ictiraaf buuxa ay ka helayso beesha caalamka waxay ahaaneysaa Somaliland dawlad diciif ah.
Dawlad diciifina waxay umaddu hananayso ma fulin karto, waayo sababa badan ayaan u saamaxayn oo ay kow katay DHAQAALE lacag tii (statement of Government) ay yeelan lacahay waxa ku fadhiya TIJAARTA IYO WADDAADADA oo isku milmay. markaa Somalidu waxay yidhaahdaa meel madax ka sarayso oo lasalaaxa majiro, waxaan uga jeedaa dee kolay dawladdu eed way leedahay lakiin miyaanay ka wanaagsannay inaynu is weydiinaa yaa ku wheliya dawlada eedaa?
Markaynu isla garano eedadaha oo aynu fuhnu markaa ayeynu heli karnaa xal lagu waaro, si loo helo xalkaa waxaynu ubaahanahay maskax caafimaad qabta. Waxaynu ka dharag sanahay dibad iyo gudaba marka lacag qaadanaynu dee BAANKA dhexe matagno ee TIJAARTA ayeynu u tagnaa waayo iyagiiba systemka gacanta ku fadhiya wadladuna iyaga yey hoostimadaa.
Markaa waxa inoo muuqda wadladda lafteedii ayaa af libaax kujirta oo firexfirex leh. Waxba koodhka weyn ha arkin. Midkaska oo timaadana ilaa inta Ictiraaf lahelaayo waa geediga wadaay waxba yaanay kolba qolo aanayn afka boodhka inoo soo marsan iska jiraay.
Dhenaca kale (bilaahi Calaykun ) yeynu jabhad usamaysanaynaa aynu se ku duu laynaa weynu is wada ognahay oo waxba inooma kala qarsoona, …waayo sidaynu wax ku dhisanay ayaa ah tribal system GUURTADA anigu ceeb uma arko laakiin marka aynu dawlad Ictiraaf saysato noqono ayeynu ka dadli doona….. markaa waxa dawladnimu tahay inta ka horaysa waxan aynu haysanu waa dhariye dhooba ah ee aynu wada dhowranu.
وبالله التوفيق
Abdulfatah Farah Abdi
Sidaynu u Soo dhowaynnaa Soonka?
Bismillaahi Raxmaani Raxiim,
Waan salaamayaa dhamaan akhyaarta meelkastoo ay joogaan,
Alle subxanahuu wa tacaalaa isaga ayaa kala fadilay waqtiyada,markastana alle khayrka ayuu inoo soo celceliyaa si aan uga faa’idaysano.
Ilaahay siduu dadkaba u kala doortay ayuu waqtiyadana u kala doortay, muslimkana waxaa la gudboon in uu ka faa’idaysto waayo waa maalmo aan soo noqon doonin.
Adduun waa maalmo tirsanoo ee Alle ha ina waafajiyo sida khayrku ku jiro adduun iyo aakhiroba.
Sidaynu ognahay waxaa maalmo tiro yari ka dhimanyihiin bishii barakaysnayd ee ramadaanta,Ramadaanu waa rukni ka mid ah shanta rugni ee islaamka Allena wuxuu yidhi”Waxaa laydunku waajibiyey soonka bisha Ramadaan sida loogu waajibiyey kuwii idinka horeeyey”.
Soomalidu aad ayey ugu diyaargaroobi jireen waayadii hore waxayna qaadin jireen shalaadyo kala duwan sida,”marxab marxab yaa ramadaan marxabbaa bika yaa ramadaan”,
laakin maanta waxaad mooda inay bishu soo galayso iyadoo la mooganyahay wayna yartay
Walaalayaal maxaa waqtiga ka dheerayn badan,shalay ayeynu macasalaamaynay bishii hore maantana waatan ramaddaan,qofka wanaagsani waaka ka faa’idaysta waqtiyada wanaagsan ee allena aqbalo ducooyinka iyo cibaadadaba,fariidku wuu isdiyaariyaa intaan la soo gaadhin,haddaba bishani waa bil barakaysan khayraad badanna leh oo waxaa kujiraa habeenkii laylatul qadriga.
Sidaynu haddaba soonka iskugu diyaarinnaa?
1. Diyaarinta Naftaada,Waxaa mudan in qofku qalbigiisa galiyo in bishii barakaysnayd soo galayso,booska waxkasta laga xukumaana waa niyadda,Imaamu Axmed wuxuu wiilkiisa u dardaarmay”Waar khayrka niyada gali,intaad khayrka niyada ku haysid khayr waayimayside”.
Waxaa is waydiin muddan adigu maxaad bishan ramadaan niyeysatay?ma inaad iska soonto uun mise inaad guntiga dhiisha iskaga dhigtid oo aad khayrka ka faa’idaysatid?
2. Mahadnaq,Waa in aad alle ugu mahadnaqdaa in uu ku soo gaadhsiiyey bisha ramadaan, Alle wuxuu yidhi”Haddaad mahadnaqdaan waan idiin siyaadin”Waa in markasta aan alle u mahadnaqnaa waayo nimco ka wayni ma jirto in alle ramaddaanta ku soo gaadhsiiyo.
3. Farxad,Wa inaan ku faraxnaa dhalashada bisha ramadaan, waayo waa bil barakaysan, khayraad badan ku dhex jiro markaas waxay muddantahay in la soo dhoweeyo oo lagu farxo Nebiguna wuxuu yidhi Naxariis iyo nabadgalyo korkiisa ha ahaatee”Waxaa idiin yimid ramadaan,bil barakaysan allena idinku waajibiyey soonkeeda,albaabada Jannadaa la furaa,Jaxiimana albaabadeeda la xidhaa,
Shayaadiintana waa la xidhxidhaa, waxaa ku jirta habeen ka khayr badan kun bilood,qofka khayrkeeda laga xarimay waa laga xarimay”.
Alle wuxuu yidhi”Waxaad ku tidhaahdaa galadda ilaahay iyo naxariistiisa ku farxa taas ayaa idiinka khayr badan waxaad ururinaysaane”,
laakin waxaa jira dad badan oo alle aan ka cabsan kana xanaaqa bisha ramadaanta,waxaanad arkaysaa marka la soomo iyagoo alle caasiyaaya soonkuna aanu u xidhnayn.nacasnimo ka wayni ma jirtoo iyadoo khayrkaa ilaahay u afxidhanyahay ,cibaadaysaanaayo inaad adigu alle caasidid amarkiisana diidid.
4. Duco, Ku ducayso in Alle ku gaadhsiiyo bisha barakaysan,Dadkii hore ee salafka ahaa waxay odhan jireen allow ramadaanta na gaadhsii oo naga yeel kuwa sooma lagana aqbalo,Ibnu mucalla ibnu Fadli wuxuu yidhi”Saxaabadu waxay ahaayeen kuwo lix bilood alle ka barya in uu gaadhsiiyo ramaddaanta”.
Allena wuxuu leeyahay”I baryaa waan idin ajiibiye,kuwa cibaadaday iska kibrinayaa waxay gali doonaan Jahannama iyagoo dulaysan”.
Imisaa bishii hore soomay oo aan bishan adduunka joogin,immisaa xanuuno la jiifa oo tahli kari waayey inay bishan soo socota u sii diyaar garoobaan bishana soomaan?
Waa tiro aan la koobi karayn markaas waxa haboon in alle laga tuugo in bisha ramaddaan ina gaadhsiiyo kuwii ka faa’idaystana Alle innaga yeelo.
5.Go’aan Qaadasho,Bishan wa inaad go’aansataa inaad khayrka ka dheregtid,waa bishii lakala tegi jiray markaa waa inaan masaajidada camirnaa ,quraanka akhrinaa,khayrka dadka farnaa,xumaanta ka waaninaa,sadaqada bixinnaa,ummadda sharkeena ka haysanna,intaas oo dhami waxay u baahantahy go’aan geesinimo leh.
Allena wuxuu yidhi”Haddaad go’aansato Alle talasaaro”.bishani wa bishii isbedelka,ku tala gal inaad noqotid midka ka faa’idaysta,haddii walaal tii hore ku dhaaftaya tan ayaa alle fursad kuu siiyee ka faa’idayso.
6. Barashada Axkaamta Soonka,Waxaa la gudboon qofka intaanu soomin in uu barto waxa alle ka rabo,haddaad intaad iska afxidhnaato haraad iyo gaajona u dhimato,oo aanad ka warqabin waxaa kaa khaldan iyo waxaa kuu saxan waa biyo coldhaanshay soonkaagii.soonku dhinac ka raacin iyo ummaduba waa soontee aan soomo kuma ansaxee axkaam iyo shuruudo leeyahay,kuwaas ayaa u baahan in la barto.Allenu wuxuu yidhi”Haddaydaan garanayn waydiiya kuwa yaqaan”.
7. Tawbadda,Waxaa qofkasta la gudboon in uu alle bishan u soo noqdo kana soonoqdo dhamaan danbiyadii uu kujiray,Alle wuxuu yidhi”Dhammaan kuwa alle rumeeyow Alle u soo noqda,waxaad mudantihiin inaad libaantaane”.
8. Akhriso Taariikhda,Akhriska taariikhda dadkii hore waa shidaalka ku geynaayaa halkaad doonayso,markasta u fiirso oo akhri taariikhda asxaabtii rasuulka iyo siday uga faa’idaysan jireen bisha ramaddaan iyo waqtiyada kale ee qaaliga ah.
9.Saxiib Wanaagsan,markasta isku day inaad ka agdhowaato saaxiib wanaagsan oo alle ku xidhan,waxaad arkaysaa mararka qaar dad ku leh oo awel ma ramaddaan soo galaysay caawa,
dadka wanaagsani markasta khayrka ayey iska sii waraystaan jadwalona u samaystaan,saaxiibka xuni karkaarka ayuu ku waydaarinayaayee hala saaxiibin. Qofkastaana qofka uu ka agdhowyahay ayuu la dabeecad iyo la dhaqanyahay.
10. Dacwadda,waa inaad dadka khayrka ugu yeedhaa aad ku guubaabisa inay u diyaargaroobaan bisha barakaysan.inaad khayrka la jeclaato dadka aad jeceshahay waa shay alle ina faray,Alle wuxuu yidhi”Kuwa alle rumeeyow naftiina iyo ehelkiinaba ka badbaadsha naarta”.
Guntii iyo gabagabaydii waa inaynu ogsoonaana inay bishani tahay bil shaqo oo u baahan in lagu camirto khayrka noocyadiisa kala duwan,dadka qaar ramadaanta lahwi iyo bilaa macne ayey ku camirtaan iyagoo leh waa ramaddaan oo waqtigeedu dheeryahay ayeynu isku dhaafinaynaa,
dadka qaarna wayba seexdaa,salad iyo cibaadona lama yimadaan waqtigana hurdo ayey ku camirtaan, kuwaasi tolow miyeyna ogayn in waqtiga ay is dhaafinayaan cimrigoodi yahay? Aan alle ka cabsanno oo isu diyaarino bisha barakaysan,ilaahow na gaadhsii bisha ramadaan nagana yeel kuwa ka faa’idaysta allena uu ka aqbalo soonkooda.aamiin aamiin.
Abdinasir Hassan Macallin.
Somaliland: Ciidamada Qalabka Sida Qabiil Ma Leh
Sida ummad kasta oo ka jirta dunida, ummadda Somaliland waxay u qaybsantahay Rayid iyo Ciidan. Rayidku waa shacabka caadiga ah ee aan hubka sidan. Ciidanku waa ciidamada hubka sida ee loo yaqaan Ciidamada Qalabka Sida. Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland waxay u xilsaaranyihiin, waajibkooduna yahay inay difaacaan dalka iyo dadka iyo inay sugaan nabadgelyada gudaha, waxayna u kala baxaan: Xoogga Dalka Somaliland, Ciidanka Boliiska Somaliland, Ciidanka Asluubta Somaliland iyo Cutubyada u tababaran hawlaha gaarka ah.
Qofka ciidanka ah maalinta uu isu diiwaangesho ciidamada, tababar qaato, dirayska ciidanka xidho ee uu u dhaarto dalka iyo dadka Somaliland waxaa uu ka baxaa qabiil iyo qabyaalad, waxaa uu ka baxaa mag qabiil kala qaato, waxaa uu ka baxaa qabiil sheegasho, waxaa uu ka baxaa aargoosi qabiil. Waxaa uu wataa summadda iyo astaanta qaranka oo huwan sharafta wadaninimada ku salaysan difaaca iyo sugidda nabadgelyada ee dalka iyo dadka. Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland QABIIL MA LEH EE WAXAY LEEYIHIIN QARAN. Haddii ciidamada dal la beeleeyo ama la qabiileeyo laguma tilmaamikaro ciidan qaran waayo waxay lumiyaan astaanta iyo niyadda wadaninimo ee ay ku difaacaan dalka iyo dadka kuna sugaan nabadgelyada gudaha si ummadoodu ugu seexato nabadgelyo, ugu shaqaysato nabadgelyo, ugu safarto nabadgelyo dalka dhexdiisa, dalkuna ugu horumaro nabadgelyo.
Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland waxay leeyihiin qawaaniin u gaar ah oo lagu maamulo laguna hoggaamiyo ciidanimadooda, kala dambayntooda iyo hawlgalkooda. Waxay kale oo leeyihiin maxkamado u gaar ah ciidamada (kana duwan maxkamadaha rayidk ah) oo lagu qaado haddii xubin ka mid ah Ciidamada Qalabka Sida dembi gasho.
Dhawaan waxaa gobolka Sanaag lagu dilay laba sarkaal oo ka tirsanaa Ciidanka Boliiska Somaliland. Labadaas sarkaal kama dhiman qabiil ama beel ee waxay ka dhinteen qaranka Somaliland iyo Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland. Xukuumadda Somaliland ayaa ka mas’uul ah inay soo qabato dembiilayaasha dilkaas foosha xun gesytay lana saaro maxkamadda Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland.
Dil waa ka dhacaa dal markasta ama rayid ha noqdo ama ciidan ha noqdee. Haddii dil ka dhaco dal waxaa mas’uuliyadda wax-ka-qabashada leh xukuumadda dalka ka jirta iyada oo adeegsanaysa sharciga dalka iyo Ciidamada Qalabka Sida. Maaha wax caadi ah in Gobolka Sanaag lagu soo rogo “Xukun Deg Deg Ah” sida ay ka socdaan gobolka dagaallo sokeeye oo lagu riiqday ama lagu baaba’ay. Marka dhibaato weyn ka jirto gobolka oo nabadgelyada dadka gobolka oo dhan wada saamaysa, dadka ayaa taageera in lagu soo rogo xukun deg deg ah si ay u nabadgalaan ugana badbaadaan dhibaatada. Gobolka Sanaag waa caadi, dilkuna waa dhacaa. Xukunka deg dega ah ee lagu soo rogay Gobolka Sanaag waxaa uu muujinayaa labada arrimood ee kala ah: In Xukuumadda Somaliland aanay adeegsankarin sharciga dalka iyo Ciidamada Qalabka Sida si ay uga hawlgasho, degdegna wax uga qabato dhibaato kasta oo timaada iyo in Beesha Caalamku u aragto in Somaliland aanay ka jirin nabadgelyo taas oo dhaawac ku ah sumcadda dalka.
Waxaa xaaraan ah in la siyaasadeeyo arrimaha Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland sida dilka saraakiishaas, waxaa kale oo xaaraan ah in madaxda dhaqanka Somaliland ka hadlaan arrimaha ciidamada, dilkaasna uga hadlaan sida rag laga dilay beel. Labadaas arrimoodba waxay dhaawac ku yihiin summadda, astaanta iyo waajibaadka Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland oo ah CIIDAN QARAN oo heegan u ah difaaca iyo nabadgelyada dalka iyo ummadda Somaliland. Madaxda dhaqanku waa inay ka baxaan siyaassadda dalka iyo arrimaha Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland kuna ekaadaan hawshooda dhaqanka ee beelaha ay u xilsaaranyihiin (Rayidka). Nolosha Ciidamada Qalabka Sida waa ka duwantahay nolosha rayidka ah waxaana kala duway shuruucda, qawaaniinta iyo waajibaadka ay kala leeyihiin. Ciidamada Qalabka Sida oo la siyaasadeeyo ama la beeleeyo waa dembi, ciddii gashana loo baahanyahay in lagu qaado.
Xukuumadda Somaliland waa inay dadka Somaliland ku wacyigelisaa isla markaana bartaan in Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland ay yihiin ciidamo qaran oo ka caagan in loo nisbeeyo beel ama qabiil si loo ilaasho loona dhawro niyadooda wadaninimo ee ay ciidamadu ku difaacaan dalka iyo dadka kuna sugaan nabadgelyada gudaha. Waa in Golaha Guurtida iyo Golaha Wakiilada Somaliland ay sharci qaran oo adag ka soo saaraan in la siyaasadeeyo ama la beeleeyo Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland. Waa in la mamnuuco in madaxda dhaqanka ee dalka ay asalba ka hadlaan arrimaha Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland kuna ekaadaan hawlaha dhaqanka ee ragidka ah. Arrimaha Ciidamada Qalabka Sida waxaa iska leh oo qudha xukuumadda ka jirta dalka, madaxda Ciidamada Qalabka Sida iyo maxkamadaha Ciidamada Qalabka Sida.
Shacabka Somaliland waa inay markasta qalbiga ku hayaan jacaylka iyo taageerada Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland oo naftooda u hura difaaca iyo nabagelyada dalka iyo dadka. Ciidamada Milatariga Somaliland waxay saldhig milatari ka samaysankaraan gobolkasta iyo meelkasta oo dalka ka mid ah maadaama ay yihiin ciidan qaran oo u xilsaaran difaaca dalka iyo dadka.
Ibrahim Hassan Gagale
Email: ibrahimgagale@gmail.com
Taariikh: May 4, 2019
Maxaa La Gudboon Madaxweyne Muuse Biixi?
W/Q;Cabdi Karim .M.Cade(Qaamuuska Qarniga)
Madaxweynaha Jamhuuriyada Somaliland Mudane Muuse Biixi Cabdi ayaa Codsi u diray Golaha Baarlamaanka Somaliland. waxaanu ka dalbaday madaxwenuhu inay fadhi wada jir ah yeeshaan labada gole ee wakiilada iyo guurtida si ay ansixiyaan xeer madaxweyne oo xukun deg deg ah lagu saarayo sadex degmo oo ka tirsan gobolka sanaag.
Intaa kadib way ajiibeen golayaashu codsigii madaxweynaha waxayna maalintii shalay yeesheen labada gole fadhi wada jir ah, hasayeeshee waxaa ka soo baxay waxaan la filayn iyo looma fadhi.waxayna gaashaanka u daruureen dalabkii madaxweynaha iyo xukunkii deg dega ahaa ee uu rabay inuu saaro gobolka sanaag. Waxaa fadhigii labada gole ka soo xaadiray 107 xildhibaan markaasaa cod loo qaaday waxaanu gudoomiyaha baarlamaanka oo uu shirgudoominaya gudoomiyaha golaha wakiilada Baashe Maxamed Faarax Amray in ay farta taagaan inta xildhibaan ee ogol xukunka degdega ah waxayna noqdeen 38 xildhibaan . u qaadan waa ayaa ku dhacay gudoomiye baashe kadibna halkii uu cod qaadista ka sii wadi lahaa ayuu xidhay golahii markuu arkay in laga guulaystay.
Hadaba dhacdadan ayaa aad looga hadalhayay guud ahaan geyiga Somaliland waaayo waa markii u horeysay ee dalab ka yimi madaxweyne Somaliland ah lagu diido cod aqlabiyad ah.hadaba su,aasha iswaydiinta mudan waxay tahay maxaa keenay ama sababay waji gabaxaa uu la kulmay Madaxweyne biixi?
Ma waxaynu odhan karnaa Madaxweyne Muuse ayaa diiday inuu bixiyo sidii caadada ahayd lacag la siiyo xildhibaanada si ay u meelmariyaan dalabkiisa?ma xidhibaanada ayaa maanta baraarugay oo daacad noqday oo u damqaday bulshada ay metalaan?.xagay mareen xildhibaanadii xisbiga kulmiye?
Hadaba marka xaqiiqada laga hadlo marnaba ma ay jirin fara madhnaan mana jirto taariikh togan oo arintan uu ku helayo Madaxweyne Muuse waayo iska daa wax kale Guurtida oo aan waligeed maya odhan ayaa maya tidhi.tanina waxay muujinaysaa oo sababay maskax guur siyaasadeed oo ka jira madaxtooyada iyo xukuumada madaxweyne muuse biixi.
Sida qaalibka ah xukuumadihii hore markay rabaan inay xeer meel mariyaan waxaa jiray qaab iyo dhaqan loola macaamili jiray golayaasha baarlamaanka.waxaana lagama maaraan ah in marka hore aad hayso xogta iyo macluumaadka gaarka ah ee xildhibaanada la rabo inay meel mariyaan mooshin aad wadato. Labada gole baarlamaan ee Somaliland waxay ka kooban yihiin 164 xildhibaan, dhamaantoodna waxaa jira macaamil ka dhaxeeya xukuumada iyo madaxtooyada iyo maslaxado xildhibaan kasta u gaar ah oo uu rabo in loo meel mariyo oo kaga xidhan xaga xukuumada,maslaxadaasi ha noqoto kaalma dhaqaale oo xildhibaanku ugu baahan yahay xaaladiisa caafimaad taasi oo uu magan uga yahay madaxtooyada, ama waxay noqon kartaa agaasime uu rabo in loo magacaabo ama mashruuc uu rabo in la siiyo shirkad uu wato.
Arimahaas iyadoo laga faa,idaysanayo ayaa xildhibaan kasta gaar loogu sheegaa in la dhamaynayo hawshii kaga xidhnay xukuumada isna degdeg ugu codeeyo dalabka xukuumada. Xildhibaanku xisbiguu doono ha ka soo jeedo ee sidaas ayuu ku aqbali jiray meelmarinta maslaxada madaxtooyada waayo waxaa ku xidhan maslaxadiisa gaarka ah oo aanu ka maarmi Karin.
Ha u qaadan markasta in la isticmaali jiray lacag kaash ah waayo xildhibaanku waa masuul oo waxaa uu u baahan yahay in la qanciyo sidaasaa gaar gaar iyo gooni gooni loogu qancin jirey oo midba wax loogu sheegi jiray mid mashruuc la hor qaado mid loo sheego in loo magacaabayo masuul uu watay,mid fiise caafimaad loo sheego in loo dhamaynayo.iyo mid naawilaad ku codeeyaba. Iyaba waa midh subxaana lee waxaa la waayay macal xildhibaanadii xisbiga kulmiye ku daroo xildhibaan qudha oo wax ka raajicinaya madaxtooyada marka laga reebo dhawr barri ayay hagaagi ku hawlgalay. Intaan xeerku iman golayaaasha waxaa diirka lagaga saaray oo shucaac lagaga furay xukunkii degdega ahaa baraha bulshada iyo warbaahinta aan xadka lahayn oo xukuumada muuse lagaga xoog badan yahay wax sababayba.
Dhanka kale kooxda madaxtooyada iyo xukuumada madaxweyne Muuse arintaa way ku margadeen waxaana ku dhacay majaro habow waayo ma hayaan macluumaadkii loo baahnaa iyo xogtii xildhibaanada labada gole iyagoo la diyaara inay lacag bixiyaan wayba bixiyeene ayaa waxaa ka xumaaday qaab ciyaareedka . oo waxaan jirin qorshe habaysan oo lagu hawl galo taasi ayaa keentay inay ku qasbanaadaan oo ay qaataan talada baashe iyo balaaki ee ay dhabarka kaga jabeen.
Madaxweyne Muuse Biixi Markuu talada dalka la wareegay, waxuu cidla kaga tagay xisbiyahanadii kulmiye iyo xubnihii ka tirsanaa xukuumadii macalinkiisii siyaasada ee siilaanyo ee sideeda sano dalka soo xukumaya. Ragaasi oo lahaa khibrad iyo waayo aragnimo muuse anfici lahayd intuu socod baradka yahay.
iska daa wax kale xataa xukuumadiisa kumuu soo darin xubnihii la soo jabay ee isaga awgii ay u qaaday seeftii madaxweyne siilaanyo oo uu ka mid ahaa Maxamed Cabdilaahi Cumar.
Taasi waa ta keentay in la waayo meel ay mareen xildhibaanadii xisbiga kulmiye.
Geesta kale Waxaa jira Rag Miisaan Siyaasadeed leh oo aan ka tirsanayn xisbiga Kulmiye balse Muuse is barbar taagay wakhtigii Kaanbaynka Ragaasi oo kalsooni badan shacabka ka haystay aqoona lagu tuhmayay Muuse kuma soo darin xukuumadiisa waxaan raga ka mid ah Prof Samatar oo aad aragteen inuu fagaare kasta la joogo muuse wuu ka leexday Majarihii aanu isku ogeyn.
Taa badalkeedaa madaxweyne muuse waxuu soo dhisay gole wasiiro ah oo u badan xubno dhalinyaro ah oo aan saamayn siyaasadeed lahayn wax miisaan ahna aan ku lahayn bulshada xataa beelaha ay ka soo jeedaan oo aan u yeedhi Karin xildhibaan iska daaye caaqilka reerkooda. Waana ta keentay saluuga xukuumada muuse laga muujiyo ee ku saabsan saami qaybsiga waayo ma jiro shaqsi hebel la yidhaa oo beel qudha la hor qabto sida maqaarka ee waa wada baraar siyaasadeed.
Hadaba marka xukuumada madaxweyne biixi ayna xisbinimo ku shaqaynayn oo qamaamuurtii kulmiye iska daa inay taabacaane ay tabco la rabaan. Ee aanu keenin shaqsiyaad miisaan leh oo u dhigmi kara raga siduu ku hanan karaa kalsoonida shacabka iyo baarlamaanka ?
Madaxweyne Hadaad Ka tagtay Xisbiyahanadii Kulmiye Aqoon yahankii iyo ninkastoo talo iyo tusaale lagu tuhmayay waa iga su,aale:
Madaxweyne yaad la shawrtaa?
Ayaad kala shushubataan?
Sheekhaagu waa kuma?
Gebogebada Arimaha iyo kuwa kale ayaa iigu muuqatay sababta fashilka keentay wallow xogaha qaar sheegayaan in madaxweyne muuse ka laabtay xukunkii deg dega ahaa oo uu tixgaliyay go,aankii baarlamaanka baashena canaantay. Taas waxaa lagu macnayn karaa samir taag la,aaneed wallow taageerayaasha muuse isku qanciyeeen inay tahay qorshe cusub oo muuse keenay oo uu ku suulinayo dhaqankii ahaa dhaameelka loo luli jirey xildhibaanada.
Si kasta ha ahaatee Madaxweyne Muuse Biixi arintan waxay u tahay cashar haduu yahay mid cibro qaadanaya waa inuu talo iskugu noqdaa.
Madaxweyne suurto gal maaha in sidii sagaashankii loo fikiro oo bulshada loo xukumo maxaa yeelay waaqacu wuu is bedalay ee bidix midig ula soco .oo hadii wakhtiyadii hore bulshada wax loo yeedhin jirey imika waa bulsho baraarugsan oo kaa horeeya oo warkii ayaa xakamaha goostay oo waxay leeyihiin baro bulsho oo xogta nooc kasta la isku dhaafsado. Markaa wax baan u yedhinayaa ma soconayso ee waa inaad shacabka dhegaysataa oo ka jawaabtaa tabashadooda adigoo qancinaya.
Madaxweyne qaabkii wax lagu xalin jirey qaaxo imika ma shaqaynayso ee bacda iska fur oo keen siyaasad fur furan oo la jaan qaadi karta jiilka cusub.
Madaxweyne hadaad tidhaa hebel kastoo la tirsanayay,iyo qof kastoo la tuhmayay waan ka tagayaa oo taladii kaligaa isku koobto intaad isku xeerto wiilal yar yar oo baraar ah sideed rabtaa inay ku taaba gasho siyaasadaadu?
Madaxweyne taladii dalka adaa haya awoodii qarankuna gacantaaday ku jirtaa ee talo keen tasaruf leh oo tawfiiq leh oo lagula tacaalo tabashooyinka is barkan ee ay shacabku tirsanayaan.laakiin hadii xisbigii laga badiyey ee cadhaysnaa lala caytamo iga walee aanad kob cagaar leh ka soo caano dhamayn.
QALINKII; CABDIKARIM MUXUMED XASAN (QAAMUUS).
HARGEISA SOMALILAND.
Bisha ramadaan waa bishii is bedelka
Assalaamu Calaykum
Ramadaan Wanaagsan Walaalayaal.
Ramadaan waa fursad qaaliya,waana bil ku haboon isbedelyo badan,bishan qofkii si dhaba u go’aansada in uu horumar sameeyo wuu samaynkaraa,
qofkuna isagaa ama is liida ama is sharfa Allenu wuxuu yidhi”Alle duulna ma bedelo ilaa isbedelku ka yimaado dhankooda”.Alle cidna ma dulmiyo waa caadil naxariis badan,qofna kama qaado hibo iyo sharaf uu siiyey ilaa qofkaasi layimaado asbaabtii lagaga kaxayn lahaa.
soonku waa xilli ku haboon in caadooyin badan laga tago waayo waqtiga intiisa badan waa la afxidhanyahay.bishan ramadaanta waxaynu is bedlka ka samayn karnaa dhawrmeelood haddii aynu dadaalno Allena inala qabto.
Is bedel doonow waa bishii isbedelkee diyaarso qorshe dheeroo kaga dhabee bishan,halkaasna haka soo noqon abid .horaa loo yidhi badbaadona waad rabtaa jidkeediina mahaysid,lasoco doontuba kuma socota carrada. Qofkastanaa wuxuu jecelyahay inuu janno galo adduun iyo aakhirona badbaado. Haddaba talaabooyinkan iyo qaar kaloo badan haddaynu samayno is bedel fiican ayeynu la iman doonaa Allena waa innagu guulayn doona in sha Allah.
1. Xidhiidhka Ilaahay,looma sinne qofba xidhiidhka ilaahay meel ayuu umarayaa qof boqolkiiba boqol hawshaa ka soo baxayna ma jiro,haddaba waxaa innala gudboon inaan hagaajinno xidhiidh innaga iyo ilaahay inoo dhexeeya,qofka Alle xidhiidhiya,llaahna wuu xidhiidhiya,taas macneheedu maaha in aan xidhiidhka Alle hagaajinno bishan oo kaliya balse waa xoojin iyo dardargalin dheeraad ah oo bishan ramadaan lalayimaado.
Camalna kan ugu muddan waaka la joogteeyo haba yaraadee. Alle wuxuu yidhi”Insi iyo Jin umaan abuurin inay i caabudaan mooye”Alle waxkale inamuu farin cibaadadiisa mooye ,markaas aan laban laabno xidhiidhka innaga iyo Alle innaga dhexeeya.
2. Sabirka,Sabraa sadkii helee,halkaad doonaysid laguma gaadho hawlyari, jidka dheer ee cibaadada waa in aynu ku sabirnno,Ilaahna wuxuu la jiraa markasta duulka ku sabra jidkiisa,Nebigu wuxuu yidhi naxariis iyo nabadgalyo korkiisa ha ahaatee”Arinka mu’minku layaab ayuu leeyahay,arinkiisoo dhammina waa khayr,haddii u barwaaqo helo wuu ku mahadnaqaa khayrbayna u noqotaa,haddii dhib kudhacona wuu ku sabra misay khayr u noqotaa”Bukhaari.
nafta ayaa iska neceb is bedelka markaa ku sabir adkaysina u yeelo inaad ka dhabayso xidhiidhka ilaahay.
3. Naftaada,ramadaantu waxay kaa caawinaysaa inaad naftaada qiyaastid booska ay taagantahay,qofkuna inuu naftiisa barto oo hagaajiyo wax ka fiican lama arag,Alle ha unaxariisto qofka naftiisa qadarkeeda gartay.
Xasanul Basri wuxuu yidhi”Qofka mu’minka ahi waa madi gadhwadeen u ah naftiisa,isagaa toosiya aminkasta,wuu xisaabiyaa,xisaabtuna qiyaamaha waxay u fududaataa qofkii naftiisa
adduunkan ku xisaabin jiray,waxayna ku adkaataa xisaabta qiyaamuhu dadka aan arinka sidiisa u qaadan nafohoodiina dayacay”.dadkii hore waxay ku dadaali jireen wixii naftooda anfacayaa ,ilaahayna waa la kaashanjireen,xisaabi naftaada intaan lagu xisaabin.
4. Xidhiidhka bulshada,waxaa markasta wanaagsan in qofku hagaajiyo xidhiidhka uu la leeyhay bulshada ma wanaagsana in aad bulshada tuke baalcad ka noqotid oo aad xumaanta astaan u noqotid,bulshada waa inaad caawisid,khayrka fartid,bishan barakaysaniw waxay innaga caawinaysaa inaynu siyaadinno xidhiidhka bulshada,waayo waa bishii waxbixinta bulshaduna waa iska baahantahay,waa bishii khayrka iyo isa saamaxa bulshaduna waa isu wada cadhaysanatahay,dadka muslimiinta ahi wa isku hal qof waana isu baahanyihiin waqti kasta. Allenu wuxuu yidhi”Mu’miniinta uunbaa walaalo ah”.Nebigu wuxuu yidhi naxariis iyo nabadgelyo korkiisa ha ahaatee”Muslimku waa walaalo,midna mid madulmiyo,waxna ma siisto(ma dhiibo),qofka baahida walaalkii daneeya allena tiisa ayuu daneeyaa,qofka dhib ka dulqaada qof muslim ahe allena maalinta qiyaamaha ayuu dhib ka dulqaadaa,qofka muslim astura oo u xilqariya allena qiyaamaha ayuu asturaa”. Bukhaar.Aan hagaajinno xidhiidhka bulshada oo yeynaan moganaan jaarka bisha ramadaan iyo waqtiyada kaleba.
5.Jadwal samayso aad ku maamusho isbedelka dhabta ah,Alle wuxuu ku tilmaamay bisha ramadaan maalmo la tiriyey,maalmo la tiriyeyna way dhamaadaan,markaas waxaa fiican in sodonkaa cisho jadwal qorsheed la samaysto oo ay kuu caddaato waxaad maalin kasta samaynayso.Nebiguna wuxuu yidhi SCW”laba nimco oo dadka badankiiso mooganyihiin,Caafimaadka iyo haleelka(Firaaqada”.Alle ha inaga yeelo kuwa isbedel togan sameeya bishan ramadaan in sha Allaahu halkaasna ka sii wada noloshooda oo dhan. Aamiin Aamiin.
Cabdinaasir Xasan Macallin.
MUUSE BIIXI IYO KOOXDA KULMIYE HADDAY OBOSSANJO KEENEEN CHARLES TAYLOR NA HA KEENAAN
Dabciga banii aadanka ayaa ah in ay intii isku xirfad ahiba is fahanto isla balwayso is furto sidoo kale sheekadu isugu baxdo maalmihii mataanaha u ahaa oo ay soo mareena isla haaneedaan si ay isula dareen qaybsadaan si mid waliba u helo kan kale ee dhigiisa ah xogtiisa iyo xaajadiisa xantiisa iyo xeeladdiisa waayo waxay ku bohoobeen xirfad xalkiisuna waa u xal xadhigiisuna waa u xadhig xeegadiisuna waa u xeego jabkiisuna waa mid isna u soo socda oo Waatii heestu ahayd.![]()
“Qofwaliba wixii dhibay
“Dhafoorkay ku taalaa!
Geelleydu waa isku xirfad sidaa darteed baa mid waliba u ogyahay inta ay ka simanyihiin cidda la jaalka ah inta ka dheerna uu u xog raadiyaa ee geelleyda kale sheeko iyo shaahidba.
Dhakhaatiirta macalimiinta ardayda ganacsatada iyo dhamaan cidkastoo isku jaal ahina qolo waliba waxay ku wadasocotaa xirfad isu keentay.
OPOSANJO oo ahaa Bahal dalkiisii iyo dadkiisiiba ay dayriyeen iskana eryeen ugu danbayntiina la baxsaday hantidii Qarankiisa uu hoostiisa ku badbaadi lahaa ayaa hargeisa kasoo degay soodhawayna loogu sameeyay waa calaamatu su’aal?
1:xil mahayo lagu xisho oo dawladeed urur ama Hay’adeed isagaaba dalkiisii aan tegikarin tuug dibad wareegana ka ah
2:Deris ma aha oo hadduu derisyahay waxaa la odhan lahaa dalkiisuu xan dhegaysanayaa ama saamayn ulasocdaa.
Haddaynu is wayddiino su’aalo ma xuma ee ma wuxuu inoogu yimid dhawr qodob midkood? Moohi!
1:Ma Sucuudiga uu ku noolaa ayaa inoo soo diray oo wuxuu qayb ka yahay basaasiintii iyo denbiileyaashii dunida islaamka wareegayay ee Afganbiyada iyo Boqortooyoon lamida midda Riyaad fidinteeda iyo Tabliiqin ugu soo baxay min Qaaradda Aasiya ilaa Turky laga sheegayay oo waa khabiir sare oo inaga caawinaya?
2:Ma madaxwaynaha ayuu ka caawinayaa wixii uu ku dhaamo xukun milateriyga iyo sidii uu ugu qabsaday Naigeria?
3:Ma xirfad baa isu keentay iyo shaqo oo waa boholyow waa hadduu adduunku ogyahay in aynu maafiyada xataa naf ka dayno?
Marka aynu intaas iswayddiino jawaabaha waxaan uga tagayaa nin lahoow dayo iyo somaliland
Waxaanse leeyahay
“Haddii muuse biixi iyo kooxda kulmiye OBOSSANJO aad keenteen bal CHARLES TAYLOR na raadiya hadday maxkamaddii sii daysay ama la helikaro madaxwaynihii hore ee LIBERIA isaguna waa khabiir Milateriye,,
Qalinka
Abwaan Abdijibaar Aaden Gaas
DANBI AYNU HESHIIS KU NAHAY SHEEKH IYO SHARIIFBA
Waxay mahadi u sugnaatay ilaaha Raxiimka ah ee markasta inoo naxariista inagoo maalinkasta samayna musuq iyo muxaramaat hadana inoo dib yeela nimcadiisana ina daajiya ilaa uu damiirkeenu dib u garwaaqsanayo.
Waxaynu nahay wadan yar oo curdin ah oo ay ku gadaaman yihiin malaayiin mashaakil oo hadii ay mid qudhii inasoo waajahdana aynaan u taag helayn oo tun aynu ku qaadno, tamar aynu ku xamilno, iyo tab aynu kuxalino midna lahayn waxa inoo yaala boqolaal dabin oo lagu naafaynayo diinteena,dadkeena iyo dalkeenaba sidaasoy tahay waxa uu Alle inagaga dahaadhay dabool adag oo uu inagu ilaashanayo.
In aynu habownay oo hog dheer kadhacnay waxaad ku garataa boqolaalka danbi ee aynu maalin kasta samaynayno, markasta oo uu ilaahay inoo naxariisto oo uu nimco ina siiyo ama balaayo inaga xijaabo halkii aynu uga mahad naqi lahayn taa bedelkeedii ku kacno macsiyo iyo musuq aynu kaga cadhaysiinayno, waxaa xusid mudan in ay hada inagu soo food leedahay maalintii aynu dib ula soo noqonay qaranimada aynu danta moodnay ee aynu shalay usoo riiq iyo rafaad dhamaysanay taasoo Allah inoo fudaydiyey gacanteenana ku soo celiyey si uu inoogu imtaxaamo hadaba waa halka aan u socdaye sidaynu uxusnaa maxaase inala gudboon.![]()
Waa Maalin Sabti ah loona af xidhan yahay rabigeen waxay ku beegan tahay28 Sano kadib lasoo noqoshadii qaranimada Jamhuuriyada Somaliland oo mudan mahadnaq badan taa bedelkeeda waxaynu caruurta iyo dumarka oo qaawan si aan haboonayna u hagoogan calanka tawxiidku ku qoran yahay aynu u soo saarnaa shaaricyada magaalooyinka waxynu ku boorinaa in ay jidhkooda ku ruxaan mashraxyo Maamul iyo Musheekhba loo dhan yahay halkaasoo aynu ku daawano inaga oo dhamaanteen ka raaliya qaarkoodna lacago lagu siiyo si ay u heesaan oo iskugu keen hor ruxaan arintanoo ah macsiyo aynu u dhanahay, waxaa dhaca shilal badan oo galaaftaubad,dhalinyar,iyo haween badan oo ka lusha daaqaadaha iyo saqafka sare ee gawaadhida kuwanoo aynu in badan u soo joognay, habeenkan waxaa la dhigaa xaflado badan waxaana dhaca macaasi badan oo galaafta dhalinteena gaar ahaana hablaheena.
Waxaan ku soo gunaanadayaa waxaynu munaasibadan u xusi karnaa si waafaqsan diinta inaga oo aan rabigeen caasiyin, sidaa darteed waxaan u soo jeedinayaa Culimada diinta in aanay ka aamusin arintan halista ah oo ay kuligeenba masuuliyad inaga saran tahay ee ay ka wacdiyaan bulshada xukuumaduna wax ka badasho nidaamka aynu u qabsano sanadguuradan hadii kale waxaa ka dhalanaysa cadho eebe oo aynaan mahadin.
A.khadar A.Lahi Ali
Yackoo54@Gmail.com
Waxaynu doonaynu iyo waxa aynu diidaynu
Waa inynu isla gara naa maxaynu doonaynaa mise maxaynu diidsynaa.
Axsaabta siyaasiga ahi waa inay iska ilaaliyaan waxa alaale iyo aan ah waayo bariloole ka maalin markuu xisbigaasu uu hantiyo h alkii wuu ka miise jiray ayuun maa luuga miissayaa taasuna ma ah Siyaad umad lugu hogaamiyo.
Siyaasiyuuntu waa inay ukala cadaato habka siyaassdeed ee uu wax ku maamulaayo ee sigsanaayo iyo (idialogi party political )
Waxaad moodaa marka ay hormoodka Axsaabto hadlayso amase dadka shicibka ee suuqa joogaa ee mikrofoonka lala dhex maro wax u dheeyaa majiro, taasina waata khalkhalka galinkarta midaamka siyaada ee la doonayo in wadan lugu dhaqo.
Aynu isla eegno tan marka hormoodka Axsaabto is eedaynayaan waa inay jirto cadeemo cad uu hayo oo issgoo cadeemihiisa sita uu police ka ka soo ashkateeyo oo markaa police ku how sheesii guto si uu tixraacaya eedeemii ashakatadu salka ku haysay. Haddii eedamihii ay noqo wax been ah in markaana police ka iyo maxkamaduba ay hawshoodii gutaan,haddii ey dhab noqatana sidoo kale.
Markaa ayey umadana wax lagu dhaqi haddii ay Arinto ay noqoyo ana waykan waxay arinto noqonaysaa kalmad ay caruur ku ey isticmaali 70 nadii oo ahay ..ISQOR BILAA LIIS AH waxaad moodaa siyaa siyiinteena oo sida caadatan ah in saxaafadu daba yaacdo inay siyaasiyuuntu saxaafada daba yaacdo waa wax la yaab ah.
Waxaan ku soo gunaanadaa KURSIGU maa ah wax la jiclaysto waayo waa masuuliyad adag oo ku dheehan tuhun oo dhaxal keeduna wux yahay waayo kursigu maa kursi caadi ah waayo waad dhaaratay dhaartuna wax ciyaar ciyaar ah maa ha. Waxaan idinka kula talin la haa haddii aanad wixii aad ku dhaaratay aanad oo fin karayn inaad umada aad usoo ciliso adiga oo leh mafulin karaayo wixii aydun ii igmateen.
اتمنى من الله على القدير الامان والاطمئنان بمناسبة الشهر الفضيل الرمضان المبارك..
Abdulfatah Farah Abdi
“Madaxweyne Soonka La Idinka Caqbali Maayo Hadaydaan Adiga iyo Xukuumadaadu u gurman Shacabka Danyarta ah ee Cunaha Lagu Qabtey Maceeshada”Cabdifataax Cali
Hargeysa(Berberanews)- Cabdifataax Cali Cabdilaahi oo kamid ah Dhalinyarada u Firfircoon ee falanqeynta iyo Daraaseynta Dhinaca Siyaasadda iyo hogaanka Dalka ayaa tallo Wax ku ool ah oo la Xidhiidha dhibaatadda Maceeshada iyo quutal Daruuriga Dadka danyarta ah ee ku nool Gudaha Dalka Somaliland kuwaas oo ay Mudooyinkii u Dambeeyay la daris ahaa Sixirbararka iyo maceeshada.
Cabdifataax Cali oo Shabakada Wararka hadhwanaagnews uga Waramey dhibaatada Xiligan Bisha barakeysan ee Ramadaan lasoo daristey Dadka Danyarta ah ee Muwaadiniinta Reer Somaliland iyo Saamaynta Culus ee Quutal daruurigu ku Yeeshay taas, oo aaney Nolosha adag la Wadaagin Madaxweynaha Qaranka iyo Golihiisa Xukuumaddu iyo Waliba Shabakadaha Ganacsatada Reer Somaliland iyo inta ku Xidhan ee u Baxey Dabaqadda Sare taas oo Dabaqad hoose oo Looma Ooyaan ah ay ku U Noqdeen intii ugu badneyd ee Shacbiga Somaliland isagoo arintaa ka hadlaya Waxa uu yidhi.![]()
“Ma aha Maanta Maalintii laga adkeysan ama dhagaha laga Fureysan lahaa Shacbiga Reer Somaliland ee hoos ugu baxey Dabaqada hoose ee la ildaran Maceeshada iyo Quutala Daruuriga oo ay ka baxsan Waayeen Sida loo khiyaameeyay ee Sadex jeer laabka loogaga macaashayo Sarif bararka hoos udhaca Dollarka iyo Maceeshadda halkii hore in ay Kor uga Sii baxdo mooyee aan marnaba hoos looga Rideyn, Anigoo ka Tusaale qaadanaya Bishan Barakaysan ee Ramadaanta iyo Baahida Danyarta haysata iyo Waliba sida ay ula ildaran yihiin Raashinkii ay ka iibsan lahaayeen Ganacsatada Waxaan halkan Fariin Dardaaran ah oo Talo Culus ah uga Gudbinayaa Madaxweynaha Waxaanan leeyahey Madaxweyne Soonka Bisha Barakaysan ee Ramadaan la inaka Aqbali Maayo oo laga Aqbali Maayo adiga iyo Xukuumadaadaba haddaydaan Xil iska Saarin Dhibaatada Shacabka ka haysata Qaadashada Raashinka Sixirkii lagaga iibin.lahaa Cirka lagu Geeyay iyadoo la leeyahey Dollarkiibaa jabey, Waa mud Xaqiiq ah Bishaa Barakeysan ee Ramadaan in ay Dadkaa Danyarta ah qaarkood aanay Dabka Shidanin, oo aaney Dabaqadda Sare la Wadaagin Soonka Bisha Ramadaan” Ayuu yidhi.
Waxaanu intaa ku darey hadalkiisa, “Waxaan kugula Talinayaa Tallo Fiican oo Soonkaagu Lu meel marro Maadaama aad dusha u Ridatey Masuuliyadda Shacabkan Dawlladu ha ukeento Raashin Jaban oo qiima jaban lagaga iibiyo Danyarta Reer Somaliland Maadaama ay Ganacsatadii u Nixi weyday oo ay Sagaal jeer Dilaalayaan Raashinkaa ay Dalka Dibadiisa ka keenaan oo ay Cunaha ku qabteen Shacabkii Danyarta ahaa Mar labaad iyo Mar Sadexaad ayaan Taladaa kuugu Celinayaa Maanta Dadkii Noloshoodu meel adag ayay taagan tahey” Ayuu yidhi Cabdifataax Cali Cabdilaahi.
Gabagabadiina Waxa uu Muwaadinkani Culimada Dalka u Gudbiyay Fariin ku Wajahan in ay ka hadlaan Dibaatada Maceeshada ee danyarta haysata
Somaliland: The Tour Of The Two Professors

AFAR DARAN OO KA DHASHAY DAL KA BIXII
Diin laáan, Damiir la’aan, Dal la’aan, Dad la’aan
Tan iyo intii ay burburtay dowladii dhexe ee Somalia sannadkii 1991-kii waxa wadamada dibada u hayaamay mujtamacii ugu badnaa ee Soomaaliyeed oo ka dareeray guud ahaan dhulka Soomaaliyeed oo ay ku jiraan kuwa aanay dowladu ka burburin sida Keyna, Djibouti iyo Soomaalida Ethiopia.![]()
Hayaankan ay bulshada Soomaaliyeed gashay waxa aad looga soo dhaweeyay wadamada yurubta galbeed iyo Ameerika, waxana xiligaa qaxootigii Soomaaliyeed albaabada u furay dhamaan dowladaha reer galbeedka oo ay ku jiraan Ingiriiska iyo Maraykanku.
Intii aanay burburin dowladii dhexe ee Somaaliya bulshada Soomaaliyeed
way dhoofi jirtay oo awalba may ahayn bulsho ka xidhxidhan aduunyada inteeda kale waxayna dhoofi jireen iyaga oo ah bulsho sharaf leh.
dalalka mujtamaca soomaaliyeed ee ugu badani tagi jireen waxa ka mid ah Sucuudiga iyo guud ahaan wadamada khaliijka iyo tiro kooban oo tagi jirtay wadama yurub oo Ingiriisku ugu horeeyo.
Hasayeeshee burburkii ayaa bulshada ka dhigay lagu dhuftay dab oo waxa mar kaliya la arkay bulshadii soomaaliyeed oo ku kala firidhay daafaha caalamaka iyo dalal aanay hore u maqal magacooda in ay marti u noqdaan.
Sidoo kale waxana mar qudha isbadashay jihadii hayaanka oo bulshadii Soomaaliyeed waxay miciin biday bulshada reer galbeedka halkii hore ay u tagi jireen wadamada aynu diinta wadaagno ee carbeed.
Hayaankan bulsho ee dhacay waxa uu keensaday dhibaatooyin culculus oo badhkood aanay wali bulshadu dareensadnayn laakiin dhamaantood salka ku haya ujeedooyinkii gumaystuhu ka lahaa wadamada uu gamaysto.
Dhibaatooyinka ka dhashay dowlad la’aanta hadii aynu wax ka xusno waxa ka mid ah
1. Diin laáan
2. Damiir la’aan
3. Dal la’aan
4. Iyo dad la’aan
Afartan dhibaato ee aynu kor ku xusnay oo ka mid ah najiida ka dhalatay hayaankii yurub iyo Ameerika oo dhamaantood ahaa damaciii uu dadka muslimiinta ah ka laha gumaystuhu.
1.DIIN LA’AAN:
Dhibta ninka jooga ayuunbaa dareemaya qiyaastii wiil yar ama gabadh yar oo Soomaaliyeed oo ku dhalatay yurub oo barbaarintii ugu horeysay iyo dugsiii ugu horeeyay ee la geeyay uu noqday mid ay macalimad ka tagay baadariyad faafisa diinta Kiristanka, isla markaana manhajka ay raacaysaa uu yahay midka foolxumo darteed sharci u yaqaan quumo-luudka ama raga oo raga wax ka daya.
Si kasta oo waalid fiicani guriga u joogo hadana ilmaha maalintii labadeeda galin lagu soo shubo culuum dhaqan gaal salka ku haysaa sidey suurtogal u tahay in saacadaha kooban ee habeenimo ee uu waalidka la joogaa ay noqon karaan kuwo diintiisa uu ku ilaashada.
2.DAMIIR LA’’AAN:
waxad arkaaysaa qof muuqiisa aad moodo mas’uul isla markaana sheeganaya in uu ka soo baxay Jaamacadaha reer galbeed kuwooda ugu fiican hadana ku hafanaya marka aad waydiiso su’aal kooban oo ku aadan ma’uuliyadaha laga doonayo qofka caadiga ah sida xaqa waalidka ka jaarka iyo ka wadanka ku leeyahay oo hadii aad waydiin lahayd wiilka geeljiraha ah uu sarajooga ka jawaabi lahaa.
Damiir xumada ka muuqata da’yarta qurbaha ku hana qaaday waxa ka mid ah waalid caasinimo foolxun oo marka aad aragto ilmuhu sida uu ula dhaqmayo waalidkiisa markiiba aad ka garan karto in aanu waxani dhaqan Islaam ahayn ee ay tahay caado uu ka soo waariday dadka dalalkii uu la joogay.
3.DAL LA’AAN:
Qofka qurbaha ku dhashay ama caruurta ku kacaantay wadamada reer
galbeedku marka ay dib ugu soo laabtaan dalkooda hooyo waxa soo ifbaxda ceebaha gaarka ah ee ay leeyihiin.
Waxad arkaaysaa sodon jir soomaali ah oo aan Af-Soomaali tukaanka kaga soo adeegan karayn kas oo marka uu ugu fiicanyahay jacbur isku jira Somaali iyo afkii uu ku soo barbaaray wax ku dalbanaya.
Hadii qofkan aad waydiiso dalkiisa waxa uu kuu sheegayaa in uu dhashay dalka uu ka yimid, waxana xaqiiqo ah qofkaasi in aanu dalxiis kooban wax ka badan ku joogi Karin dalka hooyo.
Qorbejoogu xaqiiqda ayuu ka fogaadaa waxana u ku dhacaa laba dhexdood dalkii u ku dhashay lama jaanqaadi karo noloshiisa sababta oo ah diin ahaan iyo dhaqaqan ahaan ayay u kala duwan yihiin, kii uu dhashayna lama jaanqaadi karo oo fursad u ku noolaado umuu helin markaa meeshaa waxa ka soo baxaya ruux aan la garan Karin cid lagu tiriyo, qof muuqa iyo magaca Soomaali ka ah mabda’ana reer galbeedka ah. Jirjiroore aan cilinkiisa la saari Karin cala dadkii iyo dalkiisa ka jecel dukhumentiga uu ka haysto wadanka uu martida ku yahay
4.DAD LA’AAN:
Qofkani waxa uu isku haystaa waxa aanu ahayn oo waxa maankiisa degay dadkii iyo dalkii uu nolosha la soo qaatay, waxa uu u hadlayaa sidooda waxa uu u socdaa sidooda waxa uu wax u qiimaynayaa sida ay iyagu waxa u qiimeeyaan, waxa uu aaminsanyahay mabaadii badankoodu salka ku hayaan gaalnimo iyo diin la’aan.
Runtii qurba jooga oo dhami kuma sifaysan arintan laakiin waxa jira qaybo badan oo ka mid ah oo uu si fiican uga gadmay mabdi’ii gumaystaha ee ahaa dhalan roga iyo in ay dadka quluubta kala baxaan oo sidii oo kale ka yeelaan.
Gebogebo: hadii aan la helin hogaamiyeyaal Soomaali ah oo shacabka Soomaaliyeed tubta toosan ku sooceliya isala markaana khasab kaga dhiga in in muwaadiniinta Somaaliyeed ku soo guryo noqdaan dalalkooda hooyo meel ay ka tageenba sida Keyna, Somalia, Djibouti, Somaliland iyo Ethiopia inta Soomaalidu ka degto waxa la waayi doonaa jiilal badan oo Soomaali ah oo aan fialyno in ay inoo maqan yihiin laakiin inaga maqan.
Maxamed Cumar Jibril (Moj)
Mohamed Omar Jibril Moj
Unimark Trademark & Intellectual Property
Hargeisa, Somaliland
00252634427831
TIIRKII NABADDA AYAA GODGALAY
Isagoo gaade ah oo raad raacaya dhiigii aabihii ayuu roob mahiigaan ahi kaynta dhexdeeda ku qabsaday laylka dhexdiisa markaasuu dugaal biday in uu la jirsado reer jabaqdiisu u dhawayd waa gaade col ah oo hubaysan oo dabajooga dhiigii aabihii waxaana u hilaacaya dhiiga gacan ku dhiiglihii iyo raaska aabihii ku maqnaa.
Isla qoyskii iyo ninkii aabihii gacantiisa ku dilay ayuu noqday guriga uu roobku galiyay ee uu hadda dhex taaganyahay oo uu marti aan lagu talogalin yahay.
Wuxuu sheegay marka geydha iyo dhibicda roobku ay xoog kagasoo gudubto rarada aqalka ee dhibici korkiisa ku dhacdo in uu ninka reerka lihi ka gufaynayay hadba meeshii ku daroorta karaamaynta martiga awgeed.
Kolkii waagu beryay ayuu ogaaday ninkan uu xalay gurigiisa jirsaday in uu yahay ninkii gashiga iyo dhiiga aabihii uu fadhiyay
Isla markaasna uu ladaabanayo caanaha ninkii uu qoriga u sitay waxaan goostay ayuu yidhi in raacdada dhiigii aabe utunta aan hadhidoonin aakhiro iyo adduunba gaadhina doonta denbiile iyo mid aan denbi lahaynba aan ku beddesho Nabad iyo godob la’aan.
Ilaahay Subxaanahuu watacaalaa wuxuu jideeyay dilka saddex qodob midkood sida ay aayadda Qur’aanku inoo sheegayo.
1:In uu Qisaasto xaqluhu gacan ku dhiiglaha
2:In uu xaqluhu diyo qaato iyo mag
3:In uu cafiyo
Qodobka 3aad cafiska ayuu eebe aayadda ku leeyahay in aad cafido ayaa u dhaw alle ka cabsiga iyo samo fal.
Adigoo dhiig leh in aad samo fasho waa arrin aad u adag waayo?
adigaa lagu dilay adna waxaad ku beddeshay wanaag iyo samo fal.
“Weligay maamul dawladeed ma aanan mucaaradin oo burbur kumaan talin,,
Waa ma hadhooyinka aynu ka reebidoono mid kamida iyadoo mas’alada khilaafka islaamku aad u adkeeyo iyadoo laga hortagayo burburka iyo khilaafaadka hadimooyinka ku hoos duugan haddaan laga dhawrsan oo aan loogu dulqaadan dhibkastoo jira ayay culimada islaamku sheegeen halista khilaafka oo burbur horseedda.
Sheikhul Islaam Ibnu Taymiya ayaa laga sheegay
“Kun habeen oo dawlad xumo ah waxaa ka daran hal habeen oo dawladla’aana,,
Xaaji Cabdiwaraabe haddii dadka aan soomaalida ahayn iyo dunidu ay qiimayn lahayd taajka NABADDA iyo is cafiska ayaa la siin lahaa waxaana garabka loo sudhilahaa abaal marinta (Nobel peace prize) ee nabadda adduunka.
Marxuum Xaaji Cabdiwaraabe wuxuu u yahay tiir ay ku daydaan dadka somaliland iyo guud ahaan ummadda soomaaliyeed ee dagan geeska afrika oo ay kala irdhaysay colaad aano godob godob lagu gudo gobanimadoodiina sahayatay iyo wada dhalashadoodii oo keliya ay ka go’do ninkii gashi dabajooga.
“Marxuumka ayaan ugu danbayn ka tacsiyadaynayaa geeridiisa Qaran Qoys Iyo Qaraabo,,
Qalinka
Abwaan Abdijibaar Aaden Gaas
In Memmory of Haji Abdi Warabe: Peace Building for over Hundred Years
Haji Abdulkarim Husen Yusuf (better known as Haji Abdi Warabe) – may Allah bless his soul- passed away on Friday the 10th of May 2019 coinciding with 5th of Ramadan 1440 of the Islamic calendar. A lot is being written on the ocassion of his death in Somali mainly over the social media. Panel doscussions might also be organized on the Somali speaking TV channels. My intention here is to convey a mesagge about him to the non-Somali speaking world regarding his peace making efforts and how he earned the respect that he commanded in Somaliland and beyond. He was recognized as peace icon in all the Somali territories in general and in Somaliland in particular. He died on a friday which is the blessed day of the week according to Islamic Sharia in the holy month of Ramadan.![]()
Prayers for him poured almost instantly from thousands of supporters around the world when his death was officially announced by the Hargeisa International Hospital where he was being nursed for in the last days of his life. He was buried the next day in his small town named Toon located about 12KMs south of Hargeisa. Tens of thousands of people from a cross-section of Hargeisa residents joined Somaliland’s president HE Muse Bihi, cabinet ministers and members of parliament to bury him. Haji Abdi was member of Somaliland’s upper house of parliament till his death. One of his sons will automatically occupy his parliamentary seat as per the existing rules for succession in the upper house, better known as the Guurti Council.
He was born in the outskirts of the then small growing town of Hargeisa sometime in 1898 as per his account, thereby becoming the eldest Somalilander who lived over three centuries. Haji Abdi grew up as camel-herder. He was named Abdi Warabe when camel looters attacked and drove away his herd of camel. Armed with old rifle, he went after the looters killing one of them and wounding another. Convinced that he will not give up till he gets back all his camel, the looters named him “the hyena (warabe in Somali)” and decided to release the whole of his camel.
When he was in his twenties in the early 1920s, his father was killed by a man from a neighboring clan. As per tradition, he devised a revenge plan to eliminate his fathers killer. Along with one of his relatives, they proceeded to the location of the killer and after sometime, they found him. The killer had no idea, that his visitor is the son of the man he murdered earlier. Abdi Warabe and his relative identified themselves as going after some lost camel. The former assassin was by then a changed man and he invited them for dinner. His house was not enough and he entertained his guests in the open air by making small fire as per the custom of the Somali nomads. Abdi Warabe and his friend ate their dinner but it started to rain soon afterwards. The host invited his guests into his small traditional hut. Soon they realised that their host was only with his wife and a little daughter.
The rainfall grew more intense and drops of water started to drop from the roof. The host went out of his way held a leather mat over Abdi Warabe to keep him dry. After sometime, it stopped raining and the host had to release his animals to drink from the fresh rainwater collected outside. At that point, Abdi Warabe’s friend wispered to him by saying it is now the right time to shoot him. Abdi Warabe responded by saying, “how can I shoot the guy who went out of his way to even prevent drops of water from the roof to wet my clothe”?.
That was the end of the revenge plan and from that point onwards, Abdiwarabe was recognized as a peace-loving gentleman both by his own clan as well as by the rival clan. Due to this reason, an arrangement was made by the rival clan to wed the assassin’s young daughter to Abdi Warabe in order to ceal a peace and reconcilation pact between the two rival clans. At that time, Abdi Warabe’s brother was the chief, or traditional leader, of his clan. The leader brother died afterwards, and Abdi Warabe was elected to replace him as the new chief in 1940. Later, he travelled to Mecca to carry out his Hajj obligations and he got the Haji title after that.
Haji Abdi’s clan inhabits along the territory between Hargeisa and Aware town in the south covering a distance of about 140KMs. Aware was part of the area called “the Hawd and Reserve Area” that was administered by the British but was latter handed over to the Ethiopian Empire in 1954. Haji Abdi Warabe worked with the British colonial administration till 26th June 1960 when Somaliland got its independence and soon joined Italian Somaliland on 1st July 1960. Haji Abdi Warabe was a gifted leader with outstanding wisdom and eloquent skills. He was also sincere and peace loving leader. That is why he was always close to the successive governments in Somalia.
Due to the fact that a large percentage of his clan is spread over several districts in the HAWD AND RESERVE AREA in West Somali Region in Ethiopia, he also worked with successive Ethiopian governments from Emperor Haile Selassie to the current EPRDF government.
He was intrumental in the setting up of state institutions after Somaliland declared its indepence from Somalia in May 1991. He became founding member of the Guurti Council which is Somaliland’s upper house of parliament. He was elected as the chairman of the permanent standing committee in the upper house; a position je held till his death on 10th May 2019. Haji Abdi Warabe played a key role in the resolution of devastating clan conflicts in Somaliland from 1994 to 1995. He was both member of the Guurti Council and the chief of his clan and was recognized as eldest and the most outstanding statesman in Somaliland. He is credited with many peace related proverbial sayings over the years; many are recorded in his biography written in Somali with the title translated as “The Peace Advisor”. He was once quoted as having defined statesmanship to mean “foregoing your due share (over disputed matters) in favour of your opponent for the sake of the general good”.
Haji Abdi Warabe witnessed tumultus and violent times in the Horn of Africa both within the Somali communities and between rival countries like the Ethio-Somali war of 1977. For over a century, he struggled to put out conflicts and grow the seeds of peace. By and large, he succeeded in his mission. He died in his peaceful Somaliland. Over the last several months, he was incapacitated in bed, but I am sure he was informed about the change in Ethiopia and the coming to power of the young dynamic Dr Abiy who is trying to build sustainable peace in the Horn in particular and in the whole of Africa in general.
Somalilander’s are urged to nourish his legacy by nurturing the culture of reconcilation and foregivess. I would propose to HE president Muse Bihi to recognize 10th May 2019 as the national day of reconcilation and forgiveness in Somaliland.
May Allah bless Haji Abdi’s soul and reward him with paradise.
Prof. Abdirashiid Ahmed Guled
Abdirashidaa@gmail.com
Hargeisa, Somaliland
AAD SHARAF YEEALATIDE RUN SHEEG NOQO…. Xaaji Cabdi Waraabe
Hadii Uu AHN Xaaji Cabdi Xuseen Ka Sii Digay Habdhaqanka Xafiiltanka Iyo Ku Xumeeda Xambaarsan Ee Siyaasiyiinta Muxaafid Iyo Mucaarad..
Shacbigana Muxuu Ku Yidhi.?…..Qaybtii 2aad:
Xaaji Cabdi Xuseen A.H.N Xikmadda Iyo Garashada Waafiga Ah Ee Rabbi Ku Galladay Waxay Runtii Ahayd Bad-Weyn Aan Dhammaanayn.
Taas Awgeed Waxaan Filayaa Inuu Ninba Intii Uu Karayay Ka Maalay Xaajiga,Waayo-Aragnimada, Taariikhda Iyo Hoga Tusaalaha Toolmoon Ee Dhaxalka Waara U Noqon Karay Bulshada.
Taasina Waxay Kollay Ku Xidhan Tahay, Qofba Sida uu Ugu Diyaar Garoobo Iyo Dabcan Heerka Xogta Uu Ka Haystay Kaalmihii Kala Duwanaa Ee Uu Ka Ciyaaray Xaajigu, Meertooyinkii Waayaha Mujtamaca Uu Ka Soo Jeeday Ee Somaliland.
Waqtigaasi Hadaba Oo Ahayd Sidaan Hore U Sheegay 2006dii Waraysigan Dedaal Uun Baa Igu Riixaye Xog Caynkaasi Ah, Oo La Taaban Karo, Kamaan Haysan Xaajiga,
Ku Darsoo Weliba Kolkii Aan U Tegayay Oo Gelin Danbe Ahayd,Laba Weriye Oo Aad Qaali Ugu Ah Wasaarada Warfaafinta,Waa Claahi Jaamac Oo imika U Shaqeeya BBC-da Iyo Maxamed Xuseen Cali Oo Aan U Sheegay Inaan Xaaji Cabdi Ka Doonayo Waraysi,Ayaa Iga Sii Daba Tuuray Laba Su’aalood, Oo Kolkii Danbe Ee Aan Dib U Dhegaystay Noqday, Kuwii Ugu Miisaanka Cuslaa Su’aalahaan La Shir Tegey,
Ku Dhowaad Toban Sano Ayaa Ka Danbaysay Xilligaa,Waxaana Laga Yaabaa Inaanay Xasuusnayba Iyagu Taasi,Balse Waxaan U Xusayaa Waa Xuquuq ay leeyihiin Anigaana xusuusan…
Gees Kale Kolka Laga Eegana Hadalkan Xaajiga Ee Soo Socda Waxaaba Ku Jirta ( Hadaad Sharaf Doonayso Wax Kastaba Runta Ka Sheeg) .Ramadaan Kariim..C.A.C caanodhame.
Amiiral muminiin Cali Bin Abi Daalib Qore khadar ibrahim
Cali bin Abuu Daalib (Cabdumunaf) bin Cabdulmudalib (Sheyba) bin Haashim (Camr) bin Cabdumunaaf (Muqiirah) bin Qusay bin Kilaab bin Murrah bin Kacab bin Lu’ay bin Qaalib bin Fihir bin Maalik bin Nadar bin Kinaanah bin Khuzeymah bin Mudrikah bin Ilyaas bin Mudar bin Nizaar bin Macad bin Cadnaan Al Qurashi Al Haashimi.
Waxaay naanistiisu ahayd Abul Xasan, sidoo kale Abuu Turaab, xaydar, dhul fiqaar. Hooyadiis waa Faadima bint Asad bin Haashim bin Cabdulmunaf bin Qusey Bin kilaab. Waxay ku kulmaan hooyadiis iyo aabahiis xagga nasab ahaanta odayga Cabdulmunaaf, waana bani Haashimkii karaamada iyo sharafta lahaa ee ugu horeyay ee is guursada (yacni Abuu Daalib iyo Faadimah bint Asad isku raas ahaan). Wuxuu Cali kudhashay magaalada Makkah 13-kii Rajab 23 sano kahor hijrada oo kubeegan 17-kii Maarso 599 Miilaadiyada, sida ay qaar kamid ah mu’arrakhiintu sheegaan. Waxaanu ku dhashay kacbada gudahiida ka dib markii ay hooyadiisa faaduma foosho ku qabatay kacbada horteeda ,karaamadna darbi aya lo dilaaciyay oo ay ka gashay kacbada gudahiida halkaasna cali ku dhashay kacbada gudahiida sida ay kutubta taariikhda ka warisay.waxaana soo wareyay qisadaas ALXAAKIM FIL MUSTADRAK V3,482P
Mufasirkii Mujaahid waxuu yiri:- Qofkii ugu horeeyay (xagga Saxaabada) ee tukaday waxuu ahaa Cali bin Abuu Daalib.
Cabduraxmaan bin Zaraarah waxuu yiri:- Cali Markuu Islamayay waxuu jiray 9 sano.
Waxuu yiri Xasan bin Zeyd:- Cali bin Abii Daalib waligiis sanamyada ma uusan taaban umuuna dhawaan.
Cabdullaahi bin Cabbaas waxuu yiri:- Qofkii ugu horreeyay ee Islama Khadiija kadib waxuu ahaa Cali bin Abuu Daalib.
Markii Rasuulka SCW lasoo waxyuubay isniinti ayuu salaasadii bu u yimi Cali oo kuray yar ah, markaas buu ku yiri:- Caliyoow! Ilaahay xagiisaan kuugu yeeri ee diintan soo gal. waayo dadku diinta xanafiyadda ee nabi ibraahin aya dad kala duwan aaminsanaayeen reer bani haashin na badankood aya aaminsanaa,kadib wuxuu isku qiiminayay cali wuxu aaminsana iyo risaalada cosob ,Wuuna u sharxay. wuxuuna kusoo kallahay xaggii Nabiga SCW, waxuuna ku yiri:- Ibar diintaadan. Halkaas buuna ku islaamay Cali. Waxaa ka sugnaatay Cali xagiisa inuu yiri:- Waxaan ahaa qofkii ugu horeyay ee tukado (xagga saxaabada) oo isaga iyo nabiga scw iyo khadiija iska cibaadaysan jirayn 7 sanadood sida u xaakim ,tirdmidhi,dabari,axmed soo wareyen makka kaligood marke hore.
Maxaa halkaas Nuga soobaxay:
1- Cali wuxu ku dhashay kacbada gudahiida .
2- Qofkii ugu horeyay xaga ragga oo muslin noqday.
3- Qofkii ugu horeyay ee tukan jiray islaamka.
4- Wuxu aha ninka kaliya ee sanam aan u caabudin ( karama laahu wajhu) diinta xanafiyadda ee nabi ibraahim ayuu aaminsanaa
Waa inuu qaybta labaad …………………….
Qore khadar ibrahim
Khadar338@Hotmail.com